Vì vẻ đẹp quyến rũ, sự hiếm quý của ngọc trai mà ở mọi thế kỷ, triều đại và đất nước, người dân đều tôn sùng và tìm cách lặn xuống đáy biển mò ngọc trai và cố gắng nuôi thành công các loại trai cho ngọc, để không chỉ những người giàu, quý tộc mà cả người nghèo, người xuất thân bình dân vẫn có thể được đeo ngọc, tận hưởng món quà quý trời cho.

Trước khi có hiểu biết khoa học về ngọc trai thì ở phương đông hàng nghìn năm nay, nhiều người vẫn cho rằng, ngọc trai được sinh ra từ những giọt nước mắt của thiên thần. Một ví dụ ở Sri Lanka, có chuyện khi bị trời đày, Eva và Adam đã khóc bên một thái hồ, nước mắt của Eva được loài trai ngậm phải sinh ra ngọc có màu trắng hồng và nước mắt của Adam sinh ra ngọc có màu xám đen.

Ở nhiều nơi cũng có chuyện ngọc trai được sinh ra từ mưa hoặc sương sớm. Chẳng hạn như ở Ấn Độ, mỗi năm vào ngày thứ 16 trong tháng Nisam - mùa sinh nở của muôn vật, những con trai biển sẽ ngoi lên mặt nước mà đón những cơn mưa mát lành lắng tụ thành ngọc. Chúng ngậm ngọc rồi lặn sâu xuống biển. Tại Hy Lạp thì ngọc trai được sinh ra từ những giọt sương sớm nhỏ xuống đại dương, không tan đi mà lặn sâu xuống đáy. Tại Iran, ngọc trai cũng từ sương và những viên ngọc bị khiếm khuyết được tin là do sấm sét trên trời khi đánh xuống đã khiến cho những hạt sương bị cọ sát, méo mó. ở Trung Quốc, ngọc trai là kết tinh của trí tuệ loài rồng biển và tự sinh trên đầu rồng. Phải đến tuổi trưởng thành, con rồng mới có ngọc và để bảo vệ ngọc, nó sẽ ngậm ngọc trong miệng. Tại Ấn Độ, người Hindu cũng cho rằng ngọc trai có liên hệ với mây, cá, rắn, voi và gấu.

Không hiểu sao người ta thường gắn ngọc trai với nữ giới. Những viên ngọc trai trắng được xem là biểu tượng của sự tinh khôi, thuần khiết và lòng chung thủy ở người phụ nữ. Chúng cũng tượng trưng cho trí khôn và sự đằm thắm. Ngọc trai cũng là biểu tượng của sự sinh nở. Khi một người phụ nữ sinh con trong đau đớn, thì con trai cũng vậy do nó tạo nên viên ngọc từ chính vết thương trên da thịt khi bị một vật lạ đâm phải. Kết quả là tuy có đau đớn nhưng cũng có niềm hạnh phúc và sắc đẹp. Theo truyện Ấn Độ, thần Visnu là vị thần sáng tạo nên thế giới, nhân ngày cưới của người con gái, Ngài đã tặng con một viên ngọc trai đầu tiên của trái đất và nó đã giúp bà sớm có con trai. Nhiều người Ấn Độ hiện nay vẫn tin rằng nếu đặt một viên ngọc trai dưới gối sẽ sớm có quý tử. Người ta cũng thường tặng ngọc trai cho cô dâu để mong cô có nhiều con cháu. Với người dân đa đảo, ngọc trai còn là biểu tượng của tình yêu. Khi trai gái tặng ngọc trai cho nhau thì đó là một lời ước hẹn trăm năm bền lâu.

Với ý nghĩa nước mắt thiên thần, ngọc trai cũng tượng trưng cho sự đa cảm và những nỗi thương đau. Nhiều nơi cho rằng khi đưa ngọc trai cho một người có tâm hồn ủy mị thì thể nào trong cuộc đời người này sẽ có nhiều buồn khổ. Hoặc như cô dâu mà đeo ngọc trai thì ngày cưới thể nào cũng khóc sướt mướt, khó xa nổi gia đình. Những chiến binh ấn độ cổ đại thường khảm ngọc trai vào kiếm để thể hiện nỗi buồn khi phải cô độc một mình hay mất mát người thân.

Vì ngọc trai là bảo vật của rồng, hiện sinh của nước nên người Trung Quốc tin rằng khi đeo ngọc trai có thể chống được lửa cũng như giúp xua đuổi điều xấu ở biển. Thủy thủ, lính và những người hay lo ngại thường mang bên mình một viên ngọc trai hộ mệnh. Đặc biệt thợ lặn luôn mang theo ngọc trai nhằm tránh cá mập hay sinh vật biển xâm hại. Ngọc trai cũng có thể chữa bệnh. Chúng tỏa ra những tia màu cam mát lành có thể ổn định đường huyết, khai thông kinh mạch, làm thân thể sảng khoái, giảm sưng tấy cho người đeo.

Ngọc trai từ lâu cũng luôn là đồ trang sức, tôn vinh vẻ đẹp người phụ nữ. Dù viên ngọc có màu gì, kích cỡ ra sao đều mang lại cho người đeo vẻ thanh lịch, duyên dáng. Viên ngọc lóng lánh, huyền bí cộng với sự quyến rũ, gợi cảm của thân thể luôn gợi nên ở người xem niềm đam mê, sự hoan hỷ.

Từ xưa, ngọc trai đã được xem là thứ quý giá hơn bất kỳ vật nào trên đời, bao gồm cả kim cương, hồng ngọc và lam ngọc. Sở dĩ như vậy vì người xưa coi trọng nó là tạo vật siêu việt của tự nhiên, được sinh ra từ lòng biển và từ một loài sinh vật có hình dáng hết sức độc đáo. Song lý do quan trọng nhất là, trong 10 nghìn con trai ngọc cùng lắm chỉ có một con trai là cho được một viên ngọc đẹp tròn trịa, nhất là loài trai cho ngọc đen khó kiếm.

Vào thời La Mã, do ngọc trai quý hiếm, hoàng đế Julius Caesar đã phải quy định chỉ cho phép những phụ nữ có phẩm hàm cao cấp mới được đeo ngọc. Suốt một thời gian dài trong lịch sử cũng ít có phụ nữ nào có nhiều ngọc trai để đeo, ngoại trừ đó là công nương, quận chúa hay hoàng hậu. Phải tới khi châu gia Kokichi Mikimoto người Nhật Bản tạo được loại ngọc mang tên ông - ngọc trai Mikimoto vào các năm đầu thế kỷ 20 thì mới xuất hiện đại trà các chuỗi ngọc trai nhân tạo lấp lánh như ngày nay. Một người có công đưa ngọc trai lên đỉnh cao của nghệ thuật, là bà Coco Chanel, với việc cho ra đời những kiểu trang sức bằng ngọc trai gồm vòng, dây chuyền, nhẫn và ngọc đính trên mũ và áo.

Hôm nay, rẽ vào một cửa hiệu kim hoàn nào cũng có thể tìm thấy ngọc trai. Người ta cũng có thể mua bán ngọc trai với số lượng lớn qua mạng, cho thấy việc mua bán rất dễ dàng, thuận tiện. Thế nhưng, để có đánh giá ngọc trai đẹp không dễ. Không như đá quý, thế giới vẫn chưa có được một hệ thống đánh giá tiêu chuẩn nào về ngọc trai, chính vì vậy mà không thể biết được viên ngọc nào thật sự chất lượng. Đa số người mua ngọc trai đều đánh giá vẻ đẹp của chúng bằng mắt. Và chỉ có người kinh nghiệm lâu năm hiểu về ngọc trai thì mới biết được viên ngọc thật sự đẹp hay không. Tuy nhiên, mọi người vẫn thường đánh giá một viên ngọc trai theo bẩy tiêu chí sau: kích cỡ, mầu sắc, hình dạng, độ bóng, bề mặt, xà cừ và vẻ đẹp khi các viên ngọc được đính thành tác phẩm mỹ nghệ.

 

Mầu sắc của ngọc trai khá đa dạng, đa phần có mầu trắng kế đó là ngà, vàng, hồng, xám, đen, xanh, nâu, tím và tùy từng loại trai và điều kiện sống - ở nước ngọt có ngọc trai nước ngọt sẽ có màu nhạt và ở nước mặn có ngọc trai nước mặn màu đậm hơn. Ví dụ như ngọc trai Akoya có mầu trắng sữa; ngọc trai Nam Hải có mầu vàng, bạc hoặc trắng; ngọc trai nơước ngọt có mầu trắng lam nhạt; ngọc trai Tahiti có mầu đen, xám và xanh dương.

Kích cỡ của ngọc trai to nhỏ khác nhau, thông thường nhỏ như ngọc trai Akoya là từ bảy tới chín milimét và lớn như ngọc trai Nam Hải là 12 đến 20 milimét. Hình dạng của ngọc trai thường tròn, và tùy vào từng loại trai và thời gian tạo ngọc sẽ có hình cầu tròn đều, bầu dục, ô van, trứng, giọt nước, quả lê, baroque, trái tim, bán tròn, cúc áo và nhẫn.

Chất lượng của mỗi viên và mỗi loại ngọc trai rất khác nhau, thường ngọc trai biển có vẻ đẹp hoàn mỹ hơn có lẽ do chúng không bị tác động nhiều của môi trường sống (biển rộng, nhiều khoảng lặng, nhiều thức ăn cho trai sinh sống. Tựu chung, những viên ngọc trai đẹp luôn là những viên ngọc tự nhiên, ít lồi lõm, có độ sáng bóng khi chiếu ra nắng ánh sáng phản chiếu tỏa khắp, sờ vào thấy cảm giác mát dịu đọng lâu trên gan bàn tay. Người ta cho rằng màu ngọc cũng có ý nghĩa. Như màu xanh lam cho tình yêu, màu đen đem lại sự tự tin và thịnh vượng, màu vàng cho sự giàu có, màu hồng cho sự nổi tiếng và thành công.

 

Đa số ngọc trai được dùng làm đồ trang sức như vòng, nhẫn, dây chuyền, kẹp tóc, gài áo… một phần để nghiền thành bột làm thuốc hay mỹ phẩm. Những viên ngọc hình giọt nước thường được làm hoa tai còn ngọc tròn làm nhẫn, ngọc to nhỏ khác loại làm thành dây chuyền. Những viên ngọc rạng ngời được trang điểm trên mũ miện, quanh cổ, tay, chân và những tư trang của cả nam nữ.

Phần lớn ngọc trai hiện nay đều là sản phẩm nhân tạo, do con người tác động vào con trai. Thợ thường cấy vào con trai những mảnh vỏ nhỏ để thúc nó tạo ngọc. Một trong phương pháp tạo ngọc to và đẹp là của nghệ nhân Mikimoto Nhật Bản và phương pháp này sau này đã được nhiều nước học tập. Nước ta cũng có nhiều nơi nuôi trai lấy ngọc như đảo Cô Tô (Quảng Ninh), Nha Trang (Khánh Hòa), Phú Quốc… Những trang trại ngọc trai nuôi với chu trình nghiêm ngặt, và với ngọc trai đen thì càng phải cẩn trọng. Khi trời bão, người ta phải di chuyển chúng tới vùng lặng sóng và khi trời nắng nóng hthì đưa chúng đến vùng mát dịu.

Một trong các loại ngọc trai đẹp nhất là ngọc trai đen được sinh ra từ loài trai Tahiti có tên Pinctada Margaritifera. Loài trai này sống quanh Thái Bình Dương song đặc biệt là các vịnh nước sâu. Quá trình tạo ngọc bắt đầu khi con trai phản ứng với một vật lạ và nó sẽ tiết ra một lớp xà cừ mỏng đồng tâm bao lấy vật lạ, cứ thế vật lạ to dần và trở thành viên ngọc. Đây không chỉ là một loại trai mà còn là loại nhuyễn thể đặc biệt với hai mảnh vỏ có ba lớp màu từ xám đến đen. Một con trai trưởng thành có thể to 30 centimét và nặng 5 kilôgam. Cũng có loại nặng tới 9 kilôgam.